Podbipięta (Połupięta) Jan h. własnego Lilia lub Gozdawa odmienna (ok. 1600–1676/7), sędzia ziemski połocki i poseł sejmowy. Pochodził z litewsko-ruskiej rodziny spokrewnionej z kniaziami Druckimi-Horskimi i Chreptowiczami, posiadającej w XVI w. dobra Ostrowno nad Dźwiną w woj. połockim. Był synem Hrehorego Iwanowicza i Nastazji z Tyszkiewiczów. Studiował w r. 1615 w Akad. Wil. Po ojcu odziedziczył dobra i miasteczko Plisę, posiadał też Horsplę w woj. połockim. Dn. 11 I 1629, wspólnie z matką i młodszym bratem Bohdanem, procesował się z Adamem Korsakiem o jezioro Plisę w woj. połockim. Jako poseł tego województwa podpisał w r. 1632 elekcję Władysława IV, w październiku 1635 otrzymał od niego urząd cześnika połockiego, a w marcu 1636 został pisarzem ziemskim połockim. P., wybrany na sejmiku połockim na deputata do komisji korektury praw W. Ks. Lit., uczestniczył w jej pracach od 7 III do 20 IV 1636. Dn. 20 III 1640 podpisał instrukcję sejmiku połockiego dla posłów na sejm, a na następny w r. 1641 sam posłował i uzyskał wyjęcie swego domu w Połocku spod prawa miejskiego. Żoną jego była już w r. 1642 Katarzyna Stabrowska, córka Jana, kasztelanica parnawskiego, i Anny Zofii z Szwykowskich. Przez żonę związał się współpracą z jej krewnymi – dysydenckimi przywódcami szlachty litewskiej należącymi do obozu Radziwiłłów birżańskich, lecz pozostał nadal katolikiem. W czerwcu 1649 teściowa przekazała mu swoje dożywotnie prawa do Niestaniszek, odłączonych od dużych dóbr Dubrowlany położonych w pow. oszmiańskim woj. wileńskiego; części tych dóbr P. wziął w t. r. w zastaw od jej synów: Kaspra, Jana i Stefana Stabrowskich. Następnie zakupił 24 X 1650 prawem wieczystym całość dóbr Dubrowlany z folwarkami Zabłocie i Połujki za 120 000 złp. od księdza Wojciecha Żabińskiego, dziekana i kanonika wileńskiego. Dobra te Żabiński kupił 12 VII t. r. od Stabrowskich, aby następnie, po sprzedaniu ich P-cie, wziąć od niego w zastaw w r. 1651 za 76 000 złp. P. był w r. 1643 posłem na sejm i wszedł na nim do komisji rewizyjnej zamku smoleńskiego. W r. 1644 został podsędkiem połockim. Dn. 12 IX 1648 podpisał list szlachty połockiej do podkanclerzego lit. Kazimierza Leona Sapiehy, proszący go o pomoc wojskową przeciwko Kozakom. W r. 1653 wszedł podczas sejmu do trybunału skarbowego W. Ks. Lit. Jesienią 1654 wyłożył własne pieniądze na zaciąg chorągwi wystawianej przez województwo połockie i został jej rotmistrzem. Na sejmie w 1654 r. wszedł do komisji wyciągania podatków w W. Ks. Lit., zwołanej na dzień 16 II 1655 do Wilna. Wiosną 1655 stał ze swą chorągwią nad Dźwiną, a w tym czasie zaciężna chorągiew kozacka, dowodzona przez rotmistrza Samuela Korotkiewicza, spustoszyła jego dobra Dubrowlany.

W czasie «potopu» P. przyjął poddaństwo carskie i w początkach 1657 r. został, wspólnie z rotmistrzem Bronisławem Przysieckim, posłem swego województwa do cara. Uzyskał od niego «list» potwierdzający szlachcie połockiej jej dawne wolności, a zwłaszcza zwolnienie od stacjonowania żołnierzy w dobrach szlacheckich. Wkrótce potem podjął próbę przeciwstawienia się władzom moskiewskim i wówczas, ok. r. 1658, jego brat Bohdan został zesłany na Sybir. P. przeszedł na stronę króla Jana Kazimierza i w r. 1659 był rotmistrzem w pułku Władysława Wołowicza. Przed ofensywą Chowańskiego schronił się w dobrach radziwiłłowskich w Zabłudowiu. Dn. 20 IX 1661 obecny był na sejmiku województwa połockiego w Głębokim. Sejm 1661 r. wyznaczył go na deputata do trybunału skarbowego, a sejm 1662 r. do «aprobacji pewnej komisji» oraz do komisji powołanej w celu zawarcia porozumienia ze skonfederowanym wojskiem W. Ks. Lit. i wypłacenia mu żołdu. Dn. 2 IV 1662 przybył do Andronowa pod Kobryń, w którym stacjonowało skonfederowane wojsko, lecz odbyta tam sesja komisji sejmowej prowadzącej pertraktacje z czterema deputatami wojskowymi nie przyniosła rozstrzygnięcia. Jako komisarz sejmowy jeszcze w lipcu 1664 wziął udział w odbytej pod przewodnictwem króla naradzie poświęconej stosunkom polsko-moskiewskim. Sejm 1667 r. wyznaczył go powtórnie na deputata do komisji zajmującej się zapłatą i rozpuszczeniem wojska W. Ks. Lit. Podsędkiem połockim był jeszcze 16 XII 1667, a przed 4 VI 1668 został sędzią ziemskim połockim. Dn. 15 X 1668 przewodniczył jako dyrektor obradom sejmiku połockiego. Dn. 11 XI 1668, będąc posłem, zapewne oszmiańskim, zaatakował prawomocność mandatu poselskiego księcia Bogusława Radziwiłła jako ministra «externorum principum», a w r. 1669 podpisał z dwoma synami, Florianem i Jerzym, elekcję Michała Korybuta. Zmarł w r. 1676 lub 1677, gdyż jego następca na urzędzie sędziego ziemskiego połockiego Michał Newelski zasiadł na rokach sądowych po raz pierwszy 1 X 1677.

Z małżeństwa z Katarzyną ze Stabrowskich P. pozostawił dwóch synów: Floriana Dobrogosta, który sprzedał w r. 1685 Dubrowlany Bogusławowi Uniechowskiemu, i Jerzego Konstantego.

Współcześnie z P-ą występował w Połocczyźnie inny Jan, syn Samuela, z linii Podbipiętów Ostrowskich, właścicieli Oboli. Był on zapewne tożsamy z Janem Podbipiętą, star. soińskim, mężem Katarzyny Mleczkówny, starościanki żmudzkiej. Drugim, często mylonym z P-ą, był Piotr Jan lub tylko Jan Podbipięta lub częściej Połupięta, towarzysz chorągwi husarskiej Wincentego Gosiewskiego, sędzia grodzki mścisławski w l. 1654–6 i 1666, wojski mścisławski w r. 1666.

P. nie był pierwowzorem postaci Longinusa Podbipięty w „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza. Można natomiast przyjąć, iż Seweryn Uruski (XIV 128) przypisał rodzinie Podbipiętów h. Zerwikaptur właśnie pod wpływem Sienkiewicza.

Słown. Geogr., VI 890; Niesiecki, VII 342; Elektorowie, 169; – Burdzejka A., Prikaz Vjalikaga Knjastva Litouskaga (fond ustanovy i funkci), Zapiski Addzelu Gumanit. Navuk (Bel. AN.) Praci Kljasy Gistorii, Mensk 1929 III 523–50; Giżycki J. M., Z przeszłości karmelitów na Litwie i Rusi, Kr. 1918 I 82–3; Ochmann S., Sejmy lat 1661–1662, Wr. 1977 s. 207, 258; – Akty Vil. Archeogr. Kom., IX 32, XV 3–5, XXXIV 101, 309; Białozor J. K., Honor Akademicus in exequiis illustr. ac magnif. Domini D. Gabrielis Woyna M. L. D. vicecancellarii..., Vil. 1615; Istoriko-Juridičeskie Materiały, XXIII 498–9, XXIV 259, 262, 272, 279, 306, 312, 326, XXV 371, 386, 399, XXVI 144–5, 187, 207, 464, 467, 474, XXVIII 238–40, 259–74; Medeksza, Księga pamiętnicza, s. 291; Radziwiłł, Memoriale, II 156; Radziwiłł B., Autobiografia, Wyd. T. Wasilewski, W. 1979; Tazbir J., Diariusz Hieronima Gratusa Moskorzewskiego, „Przegl. Hist.” T. 54: 1963; Vitebskaja Starina, Wyd. A. P. Sapunov, IV cz. 2 s. 70–7, 105; Vol. leg., III 877, IV 29, 68, 412, 423, 471, 791, 880, 885, 981; – AGAD: Arch. Radziwiłłów. Dz. II nr 1197, Dz. V nr 11944, Dz. XXIII teka 14 plik 1 s. 152 (pieczęć P-y z 1650 r. z h. Lilia), plik 3, Arch. Tyzenhauzów C-4 vol. 32 s. 505, C-8 pozycja 63, C-22 s. 12, 18, C-24 pozycja 133; Arch. Państw. w Kr. Oddz. na Wawelu: Kr. Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, rkp 154; B. Czart.: rkp. 157 nr 227, rkp. 1372 s. 20; B. Jag.: rkp. akc. 23/53 s. 78; B. Narod.: rkp. 6658 k. 43; B. Ossol.: rkp. 364 k. 44; B. PAN w Kr.: rkp. 3415 k. 67–68; B. Raczyńskiego: rkp. 88 s. 113; B. Uniw. Warsz.: rkp. 328 k. 7–8, 82, 116–118, 143, 155–156, rkp. 414 s. 1, 7, rkp. 415 s. 80, Metryka Lit. regestry ksiąg: Wpisów 111 dok. 444 i 547, Wpisów 114 dok. 734, Dekretów 119 dok. 19, Dekretów 139 III k. 33 wg Sumariusza Metryki Lit. w AGAD, t. VIII k. 125 v. 129, 248 v., 297 v., t. IX k. 195.

Tadeusz Wasilewski